Midab-takoorka ama cunsurinimada bulshooyinku kula kacaan dadka la deggan ama ay isku deegaanka yihiin waa waxaan loo hayn daliil iyo cadayn. Balse waa waxay ka dhaxlaan dhaqankooda (Culture) iyo deegaankooda (Environment). Soomalida kuma cusba Takoorku (Discrimination), tan iyo taariikh fog Soomaalidu waxa ay takoor iyo dulmi ku hayeen: dad ay isku diin yihiin, isku dhaqan yihiin, isku af yihiin, isku isir yihiin, iskuna taariikh yihiin. Culimada oo ah hormuudka Soomaalida in kasta oo ay dhaqanka foosha xun ka horyimaadeen haddana weli ma baabbi'in, iyaga qudhooda waxaad moodaa inuu hayo dabarka dhaqanka iyo aaminaada bulshada (Culture and believe of the soceity).
Sidaas oo ay tahy takoorku Waa wax soo jiray taariikh fog; waanna wax soo jiray ka awoow ka awoow, goonnina Soomalida kuma ah takoorku oo waxa uu ka jiraa ama ka jiri jiray adduunka oo dhan. Sida uu sheegay halgamaaagii Malcolm X, oo ahaa halgamaa u dhaqdhaqaqa dadka madow: "Takoorku waa dhibaato ka jirta adduunka oo dhan". Tookooridu waxa ay keentay in bulshooyinka qaar la baabbi' iyo ama la cirib tiro. Bulshooyinka la cirib tiray waxaa kamid ah: Red Indians iyo Aborigins.
Maraykanka waxa uu in badan ka jirtay, welina ka jirta takoor iyo cunsurinimo lagu samaynaayey madowga iyo bulshooyin kale, heer ay gaartay inaanay cadaanku iyo bulshooyinka la hayb sooco, aannay isku si u helin: wax barashada, caafimaadka, dakhliga, shaqada iyo baahiyaha asaasiga ah.
Madaxweynaha hadda u taliya Maraykanka ayaa ah cunsuri aad u neceb: madowga, muslimka iyo soo galootiga. Dadka cunsiraga ah reer Maraykan ayaa Trump aad ugu codeeyey taas oo muujinaysa in takoorku iyo fikirka uu weli ka jiro gudaha Maraykan. Tan iyo markii uu xilka Trump ku guulaystay waxaa soo badanaya falalka ku dhisan nacaybka, takoorka, weerarka, dilka iyo hanjaabada ka imaanaya cunsuriyiinta xagjirka ah iyo Trump kaas oo ku qaadayaan bulshooyinkaa la hayb sooco; tani waxay sababtay in dad badan oo madow ay ku soo noqdaan Africa, halkan ka akriso maqaal lagu daabacay degalka Al-Jazeera oo ka shakeenaya dad Afrika ku soo noqday, iyagoo ka soo cararaya falalka cunsurinimo ee ka imaanaya cunsuriyiinta reer Maraykan.
Yurub waxaa ka jirtay, welina ka jirta takoor lagula kici jiray dadka qaar, tasoo gaartay heerka midab takoorku ka gaaray maraykanka ama meel ka sii fog. Maraykan iyo yurub, qarnigii toddaba iyo tobnaad waxaa caan ka ahaa sawir muujinaya lammaane caddaan ah oo ilma yar oo madow jirkiisa saabuun aad ugu xoqaya, iyagoo isku dayaya inay jirka ilmaha madoobaanta ka mayraan. Marine Le Pen oo ka sharaxnayd xisbiga far-right ahna gabadhii uu xilka kaga guulaystay madaxweynaha France Emmanuel Macron ayaa iyana ahayd cunsuriyad weyn; waxayna ololaheeda ku gashay falal cunsurinimo ka muuqato. Ururka fadhigiisu yahay Ingiriiska ee lagu magcaabo far-right group ayaa iyana ah cunsuriyiin.
Carabta waxaa ka jirtay, hadda na weli ka jira midab takoor iyo inaanay dad u haysan madowga waxayna ka dhigan jireen madowga "Addoomo". Dadka madow xayawaanka waxba ma dhaamin, oo xayawaankaa ka fiicna ama ba ka darejo roonaa. Maxaa yeelay xayawaanka lama doorin. Dadka taariikhda galay oo ay Carabtu takoor iyo addoonsi kula kaceen waxaa kamid ahaa "Bilaal" (RC). Sidoo kale waxaa kamid ahaa "Cantar" oo ninkan waxaa takoori jiray aabbihii dhalay, Cantar guriga aabbihii buu addoon ka ahaa; Cantar waxa uu ahaa Carab, jirkiisa oo madooba aabbihii dhalay waxa uu ka dhigay addoon aan la xaq iyo xaquuq ahayn carruurta kale oo ay Cantar walaalaha ahaayeen.
Maalin baa lasoo weeraray qoyskii Cantar markasaa aabbihii ku yiri: "war cadowga naga dhici Cantarow". waxa uu ugu jawaabay: "Addoonku waxa uu yaqaan sida xoolaha loo maalo". Dalka Liibiya ammintan aynu joogno waxaa lagu kala iibsanaayey dad addoomo ah oo madow. Sacuudiga, Imaaraatka, Baxrayn iyo waddano kale oo Carab ah dadka ka shaqeeye ee madow iyo bulshooyinka lagada tiroda badan yahay, waxaa loo diraa shaqo aad u hoosaysa; oo hadda na aad u adag.
Dalka Burma waxaa falal takoor, cunsurinimo iyo xasuuq lagu hayaa qawmiyada Rohingya; qawmiyadan laga tirada badan yahay ayaa dawladda dalkaas waxay ugu marmarsiiyootaa in aannay ahayn dad asal ahaan dalkaas ka soo jeeda. Balse ay yihiin dad waa danbe soo degay, ugana soo talaabay dalka ay deriska yihiin ee Bangaledesh. Ha'ayadaha xaquuqul aadahana ayaa sheegaya in dalkaas uu k socdo xasuuq iyo isir sifayn. Qaramadda midoobayna waxay aad u canbaaraysay waxa ka socda dalkaa oo ay ku tilmaantay isir sifayn.
Dadka qaarkood baa ku dooda in nacaybka isir iyo takooridu ay salka ku hayaan diimaha, oo ay dhammaan dadka cunsuriyiinta ah ay yihiin dad aamminaad diimeed dabada ku haya. Nebi Muxammed (SCW) markii Eebbe diinta la soo diray in kasta oo ay jireen falalkan cunsurinimo, isir nacayb iyo addoonsi haddanna in kasta oo dadka Islaamka ku abtirsada ka yeeray, haddana fikirkaasi weli ma baabbi'in. Nebiga dabadiina dadkii diintan bartay qoloba badan oo diinta daliil uga soo helay in la naco wixii aan Muslim ahayn, oo aan lala deggin, lala noolaan, lala rafiiqin iyo in wadooyinka lagu ciriiriyo.
Culimada Muslimka ah qaar badan baa weli aaminsiyiin fikirka: isir nacaybka ah, cunsurinimada ah iyo addoonsiga.
W.Q.: Maxamed C. Maxamed - Guutaale
Hargeysa, Soomaalilaan
No comments:
Post a Comment