Soomaalidaa
tiraahda; “Ayax tag eelna reeb”. Iyaga oo ula jeeda saamaynta taban ee Ayaxu
kaga tago, goobta uu ka tago. Isla oraahdii baan u isticmaalay Donald J. Trump
siyaasiyaddiisii Bariga Dhaxe iyo shakhsiyadiisa si gaar ahaaneed. Waase
macquul in aannay munaasib ahayn isbarbardhiga aan samaayey, balse, waxaa
muhiim ah in aad ila fahanto waxaan macno ahaan ula jeedo.
Kaddib
qarraxii Maraykanka ee caanka ku noqday 9/11, dowladda Maraykanku waxa ay ka
dhigtay Bariga Dhaxe gobol ay si joogta ah uga samayso hawl-galo ciidameed.
Warbixin uu baahiyey machadka Watson (Watson Institute for International and
Public Affairs) ayaa sheegtay in kaddib dhacdadii 9/11 in ay si toos ay ugu
dhinteen hawl-galadii Maraykanka ee Bariga Dhaxe dad tiro ahaan dhan siddeed
boqol oo kun (800, 000) qof. Laga soo bilaabo sannadkii 2001 na ay guryahooda
ka qaxeen dad tiradooda lagu qiyaasayo soddon iyo toddoba milyan (37 milyan).
Gelintaankii
Maraykan galay Ciraaq oo gobolka xaaladdiisa saamayn xun ku yeelatay, gu’gii
Carabta ayaa kaga sii daray xaaladda gobolka. Masar iyo Tunuusiya, oo kala ah
labadii dal ee gu’gii Carabtu ka bilaabmay waxa ay ka badbaadeen in dalkooda
dagaal hoy u noqdo. Balse, Masar waxaa dowladdii ay doorteen dadka reer Masar
markii koowaad mar kale afduubtay ciidanka oo taageero ka helaya dalal shisheeye.
Liibiya, Qadaafi kama dambayn. Siiriya, Bishaar Al-asad, Iiraan, Raashiya iyo
dowladdaha Maraykan iyo Israa’iil baa u beddelay goob dagaal. Yaman, waxa ay
gashay dagaal sokeeye, dagaal diineed na waa u raacday; Iiraan iyo Sacuudigana
waxa ay ka dhigeen dalkii dhiiga iyo xasuuqa. Ciraaq, kaddib hawlgalkii
Maraykanka ee sannadkii 2003 kama soo kaban, waxaanna ka socda dagaal salka ku
haya, siyaaasad iyo mid diineed. Lubnaan sii daa warkeeda. Muddo sannad ah bay
bilaa dowlad ahayd, markii cid loo waayeyna wasiirkii koowaad ee booska laga
cayrsaday baa ku soo laabtay. Falastiin waa dhibanaha Bariga Dhaxe.
Hawlgaladii
milateri ee Maraykanka iyo kali-taliyaashii ugu danbayntii burburiyey
dowladdooda iyo dalkooda waxaa ka dhashay wixii ugu waynaa waxaa kamid ahaa in
ay samaysantay ama la sameeyey ururka arggagixisada ah ee adduunka ugu khatarta
badan ee Daacish, kuwaas oo qabsaday dhul badan oo kamid ah Ciraaq iyo Siiriya.
Inkasta oo hadda laga guulaystay intii badnayn. Qoraal uu qoray Maha Yaxya ayuu
ku sheegay in dalalka Carabtu dunida kale ay aad uga danbeeyaan marka ay
timaado astaamaha horumarka: xorriyada siyaasaddeed, horumarka sayniska, iyo
weliba xaquuqda dumarka. Isku soo duuboo, Bariga Dhaxe waxa kaliya oo lagu
sifayn karaa, waxa uu ku sifaayey qoraa Maha Yaxya qoraalkiisa: The Middle
East’s Lost Decades: “Tobanankii sanno ee khasaaray”. Gobolka sidaa u qasan,
sida uu ku xusay qoraalkiisa Disaster in the Desert, Martin Indyk madaxweyne
walba oo Maraykan ah oo la doorto sannadkii 2016 kii waxaa sugaysay caqabad
wayn oo diblomaasiyaddeed.
Iiraan
iyo Trump
Tan iyo
maalintii khadka laga saaray dowladdii uu hoggaaminaayey Maxamed Risa Shah,
sannadkii 1979- muddo hadda laga joogo afartan iyo labo sanno, taas oo saaxiib
dhow la ahayd reer galbeedka uuna dalka Iiraan qabsaday dowlad uu
hoggaaminaayey wadaadkii Aayatullaah Khumanaay, Maraykan waxa ay shaydaanka
Bariga Dhaxe iyo cadowgeeda koowaad ba u aqoonsatay dalka Iiraan. Madaxweyne
walba intii uu xilkaas joogay waxa uu dagaal dhaqaale iyo mid diblumaasiyadeed
ku qaaday Iiraan. Taas beddelkeed na Iiraan iska caabin bay samaynaysay mar
walba iyo meel walba.
Obama,
madaxweynihii ka horreeyey Trump, ayaa sannadkii 2015 Iiraan heshiis dhanka
hubka nukliyeerka ah la gaaray, kaas lagu magcaabay Joint Comprehensive Plan of
Actions (JCPOA) heshiiskaas waxaa qayb ka ahaa: Iiraan, Maraykan, Jarmalka,
Shiinaha, Faransa, Ingiriiska iyo Ruushka. Heshiiskaas baa u oggolaaday Iiraan
in ay adduunka soo dhex-gasho, oo ay ka nasato cuna-qabatayn dhaqaale iyo
siyaasaddeed. Balse, haddii Obama iyo Iiraan heshiiskaas guul u arkayeen, Trump
iyo raggiisu waxa ay u ahayd heshiiskii ugu xumaa ee la galo. Trump markii uu
xilka yimid na waxa uu ka baxay heshiiskii Iiraan lala galay.
Labo dhib
oo waa wayn baa haystay oday Trump: kow, in aannu wax aqoon ah u lahayn Bariga
Dhaxe, xog fiicana ka haysan, sida uu sheegay Fariid Sakariye. Labo, in uu
nacayb goonniya u qabay Brack Obama, oo ahaa madaxweynihii ugu horreeyey ee
madow oo dalkaas xukuma. Trump waxa uu ku dedaalay si aannay taariikhda
Maraykan u galin wax qabad Obama leeyahay, in uu tuuro heshiis walba oo uu
galay Obama. Wuuna samaayey badankood.
Wasiirkii
arrimaha dibada Mike Pompeo ayaa bilaabay waxa ay ugu yeereen culayskii ugu
adkaa (Maximum Pressure) oo lagu soo rogay Iiraan. Dalalkii heshiiska qaybta ka
ahaa, sida: Raashka, Shiinaha, Ingiriis iyo Jarmalka waxaa loogu goodiyey
cuno-qabatayn haddii Iiraan wax naxariis ah loo muujiyo. Dalalkii Iiraan
ganacsiga la lahaana, sida: Hindiya iyo Malaysiya waxaa lagu amray in ay ka
laabtaan. Dhaqanka maamulka Trump iyo siyaaaaddiisa ka dhanka ah Iiraan waxa ay
farxad galisay Sacuudiga iyo Israa'iil oo Iiraan u arka cadowgooda koowaad.
Pompeo
ayaa Iiraan ka dalbaday si heshiis cusub loo gaaro arrimo dhowr ah, oo ay kamid
yihiin: in aan Iiraan loo oggolayn wax Uuraniyaam ah oo ay kordhiyaan, in
aannay wax faro-galin ah ku samayn hay'adda caalamiga ah ee tamarta atoomiga
(International Atomic Energy Agency) in aannay samaysan wax gantaal ah oo awood
u leh nukliyeer, in aan wax taageero ah loo muujin Xamaas, Xisbulaah, Kooxda
Jihaadiyiinta ah ee reer Falastiin, Maleeshiyada Shiicada ah ee reer Ciraaq,
Taalibaan, ama Xuutiyiinta Yaman, in ay ciidankooda kala baxaan Siiriya, in ay
ka tanaasulaan dabeecadaha khatarta ku ah Israa'iil, Sacuudi ama Imaaraat.
Iiraan
inkasta oo ay bilowgii is-xakamaysay aynna ka dalbatay dalalkii qaybta ka ahaa
heshiiska in dhaqaalaheeda iyo heshiiska la badbaadiyo haddana markii danbe
waxa ay qudheedu si aan dhammaystirnayn uga baxday heshiiskii. Dhibaatada Trump
haysata waxa ay ahayd in uu xiriirkii Iiraan sii xumaayey, sidaa si lamid ah
waxaa ka sii dartay xaaladdii amni ee gobolka. Iiraan waxaa lagu eedeeyey
weeraro dhowr ah oo lala beegsaday maraakiib iyo doonyo maraayey marinka
Hormus, Iiraan sida oo kale waxa ay soo riday diyaarad Maraykanku leeyahay,
Xuutiga ay Iiraan taageerto na waxa ay duqayn ay sheegteen ka gaysteen haamaha
shidaalka ee magaalada Abqayq, dalka Sacuudiga. Xisbullaah waxa ay kordhiyeen
feejignaanta ka dhanka ah Israa'iil, Xamaas iyo ururka Jihaad doonka ah ee reer
Falastiina waxa sameeyeen weeraro ka dhan ah Israa'iil.
Dhanka
kale Israa'iil waxa ay ku fashilantay in ay wax horumar ka sameeyso weeraada ay
ku hayso dalka Siiriya, halkaas oo ay Iiraan ka joogaan ciidamo lagu qiyaaso
afartan kun in ka badan. Waxa ay se ugu darnayd markii Trump amray in la dilo
Jeneraal Salaymaan Qaasimi. Dilkaas waxaa ka dhashay caro xoogan. Isku soo
duuboo Trump heshiis na ka tag, Iiraana waxba kama beddelin, inkasta oo ay
cunaqabatayntu dhaawacday dhaqaalaheeda.
Sacuudiga
iyo Trump
Aqoonyahannada
Bariga Dhaxe wax ka qoraa badankood waxa ay isku raacsanyihiin in Sacuudigu
aannu dalalka Carbeed iyo Muslim a aannu nabad iyo colaad midna ku hoggaamin.
Doorkiisu waxa uu ahaa kaliya in uu taageero ama la safto nidaamka Maraykan.
Kaddib burburkii dowladdii Ciraaq, colaadda Siiriya iyo dowlad xumada Masar,
Sacuudigu waxaa u soo baxday door uu isku muujin karo, oo uu ku hoggaamin karo
arrimaha Carbeed iyo kuwa dunida Muslim ka ah ba. Maxamed Binu Salmaan, oo loo
garan ogyahay MBS oo ah dhaxal sugaha boqortooyada Sacuudiga ayaa bilaabay waxa
uu ugu yeeray dib u habayn dhaqaale, la dagaalan musuq iyo in loo oggolaado
dumarka in gaariga kaxayn karaan.
Trump
ayaa markii la doortay safarkii sii koowaad ku tagay dalka Sacuudiga natiijadii
ugu waynayd ee ka dhalatay safarkaas na waxa uu noqday in Trump uu fasax u
siiyo Sacuudiga, Masar iyo Imaaraatka in ay go’doomiyaan dalka ay dariska
yihiin ee Qadar. Sida oo kale, Inkasta oo uu ka horreeyey dagaalka Yaman,
haddana waxa uu Trump taageero ku siiyey Sacuudiga dagaalka ay ka wadaan dalka
Yaman, kaas oo noqday masiibadii bini aadantinino ee ugu xumayd ee dhowanahan
la arko. Labadaas xaaladdood ba waxa ay kaga sii dareen xaaladdii gobolka oo
awalb ba liidatay. Trump hortii Bariga Dhaxe dagaal siyaasaddeed oo u dhaxaayey
dalal la garanayo iyo afkaaro diineed ayaa ka jiray, balse, Trump markii uu
yimid waxaa ku soo korodhay khilaaf u dhaxeeyey dalalkii xulufada la ahaa
Maraykanka oo uu kaga hortagi jiray Iiraan. Cunaqabataynta Qadar waxa ay fursad
u noqotay dalka Iiraan, oo dagaalkaas si fiican uga faaidaystay.
Waxay se
ugu darnayd, kaddib markii Maxamed Binu Salmaan u sheegay Jared Kushner, wiilka
uu sodaga u yahay Trump, una qaabilsanaa la talinta Bariga Dhaxe in uu ku
taageerayo Trump siyaasaddooda cusub ee ku aadan Bariga Dhaxe, tan ugu waynna
ay ahayd in la soo gababeeyo oo dhinac la iska dhigo arrinta Falastiin.
Waxaynna bilaabeen qorshe aan guulaysan oo ay ugu magac dareen: “Heshiiskii
Qarniga”. Maxamed Binu Salmaan waxa uu u yeeray madaxweynaha Falastiin Maxamuud
Cabaas si uu ugu qamciyo in uu aqbalo heshiiska qarniga uguma beddesho dhaqaale
uu bixinayo Sacuudigu.
Maxamuud
Cabaas waxa uu iska diiday hadalkii Maxamed Binu Salmaan, waxaannu uu adduunka
u sheegay sheekada raqiiska ah ee ula yimid Ina Salmaan, taas oo ay ka dhalatay
caro xoogan. MBS sida oo kale waxa uu ku wargeliyey Jared Kushner in aqoonsiga
Maraykanku u aqoonsaday Qudus magaalo Israaiil uu ku taagersanyahay, carada ka
dhalatana aannay sii jirayn, oo ay kaliya tahay jibo.
Koox
abaabulan oo ka socota Maxamed Binu Salmaan ayaa ku dilay Turkiga Jamaal
Khashuqshi oo ahaa weriye ka faalooda arrimaha Sacuudiga. Taas oo ay ka
dhalatay caro aad u xoogan. Balse, waxaa MBS la saftay oo ka hor istaagay
cambaarayn kaga timaada gudaha Maraykan iyo caalamka ba oday Trump. Xulufaysi
ay bilowday Sacuudigu si looga hortago Iiraan, uguna magac dartay: “Arab NATO”
ayaa isaguna fashilmay.
Israa'iil
iyo Falastiin
Siyaasadda
Trump ee ku aadan Falastiin iyo Israa'iil waxa ay ahayd mid ka duwan, kana
foolxun dhammaan madaxweynayaashii hore ee Maraykan. Siyaasaddiisu waxa ay
ahayd in aannay wax ixtiraam u ahayn, aannayna aqoonsanayn xeerarka caalamiga
ah, gaar ahaan kuwa khuseeya Falastiin iyo Israaiil. Bishii July, sannadkii
2019, Jason Greenblatt oo Trump u qaabilsanaa wadahadalada khuseeya Falastiin
iyo Israaiil ayaa u sheegay golaha ammaanka ee Qaramada Midoobay in aannay ba
aqoonsanayn wixii xeer ah ee khuseeya Falastiin. Waxa uu ku daray in maamulka
Trump aannay ba aaminsanayn wax labo dal ah oo la dhaho Israaiil iyo Falastiin.
Siyaasadda Trump waxa ay ahayd in la tuuro wixii hore, si loo sameeyo xeerar
cusub oo Bariga Dhaxe ka dhaqangala.
Trump,
wax walba oo uu ka codsaday Natenyahu waa uu sameeyey. Sida uu sheegay
Netanyahu, Trump waxa uu ka codsaday in uu ka baxo heshiiska Iiraan, waana ka
baxay. Waxa kale oo uu ka codsaday in Israaiil loo aqoonsado Qudus, Trump waa u
aqoonsaday. Waxa kale oo uu Maraykan u raray safaaradiisii isla Qudus. Taas oo
ay ka dhalatay caro xoog leh, waxaana dhaleeceeyey dalal dhowr ah. Heshiiskii
nabadda qaybtiisa dhaqaale dhiska ee lagu qabtay Baxrayn waxaa iska diiday in
ay qayb ka noqdaan Falastiin oo uu khuseeyey, iyaga oo ku sheegay gorgortan
foolxun. Waxa kale oo uu Trump u aqoonsaday Israaiil Golen Hights oo ah dhul ay
xoog kaga qabsatay Siiriya. Taas oo ka soo horjeeda xeerarka cadadkiisu yahay
242 oo ay soo saareen golaha ammaanka ee Qaramada Midoobay. Netanyahu oo
dalkiisu dhowr doorasho oo ku celis ah galay kuna olaleeyey waxbaqadkaas isaga
iyo Trump keeneen kama caawin in uu ku guulaysto doorashadii, inkasta oo uu
hadda hoggaamiyo dowlad ay mucaaradku qayb ka yihiin. Dowladda cusub ee
Maraykan ee uu hoggaamiyo Biden waxa uu la yimaado aynnu eegno.
XIGASHO:
1:
Disaster in Desert, Martin Indyk
2: There
Will Be a One-state Solution, Yousef Munayyer
3: The
Wanted Wars, Robert Malley
4: The
Middle East’s Lost Decades
5:
America’s Great Satan
6: Iran
Wants the Nuclear Deal It Made, Mohammad Javad Zarif
W.Q.: Maxamed C. Maxamed - Guutaale. T.
