Muqdisho, Soomaaliya- Oct. 14 gaadhi xamuul ah oo sida labo tan qaraxa guryaha lagu farsameeyo ayaa ku qarxay is-goyska Soobe, mid kamid ah wadooyinka ugu mashquulka badan Muqdisho, caasimadda Soomaaliya. Qaraxa waxaa laga maqlaayey maal aad u fog. In ka badan 400 qof ayaa lagu dilay- 150 qof ayaa gubtay kuwaas oo aan la aqoonsan, halka boqolaal kale dhaawacmeen. Qoysaska ayaa socanaayey saacado iyagoo burburka ka doon-doonaayey kuwii ay jeclaayeen.
Boqolaal muwaadin ayaa safaf dhaadheer u galay dhakhaatiirta saacado si ay ugu deeqaan dhiig. Dhakhaatiirta, kalkaalisooyinka iyo dareewalada ambalaaska ayaa sameeyey wax walba oo ay awooddaan si u badbaadiyaan dhaawaca. Soomaali ka caraysan, kana calool-xun ayaa isugu yimid is-goyska Soobe iyagoo dhaleecaynaya Islaaamiyiinta mintidiinta ah ee Al-shabaab axmaqnimadooda. Hoggaamiyayaasha Turkiga, Maraykanka, Ingiriiska, Kanada, Faransiiska iyo qaramada midoobay ayaa dhaleeceyey weerarka.
Balse, dhaleecayntu maaha mid Soomaaliya ka saacidaysa dagaalka ay Al-shabaab iyo kuwa qaraxa u sameeya kula jirto. Si ay Soomaaliya uga guulaysto kooxda arggagixisada ah ee Al-shabaab Soomaaliya waxa ay u baahanto khuburo iyo qalabka ka dhiman, sida oo kale waxa ay u baahantahay aragti cusub oo wada-shaqayneed oo dhexmarta ciidamada ammaanka Soomaaliya iyo saaxiibadeenna beesha caalamka.
Shaki kuma jiro in ay Al-shabaab, oo xiriir la leh Al-qaacida ay gaystaan qaraxa. Qaraxyada lagu sameeyo guryaha waa xeeldaha guud ee ay kooxahan mintidiinta ah u isticmaalaan dagaalkooda ka dhanka ah dowladda Soomaaliya. Qaraxii Oct. 14 waxa uu ahaa mid khasaarihiisu sarreeyo, si kastaba ha ahaatee, Al-shabaab kuma dhacdo in ay qaadato masuuliyada iyo in ay qirato falkaa waxashnimada ah xattaa xubnahooda ama kuwa taabacsan.
Dhowr sanno ka hor Al-shabaab waxa ay ahaayeen kuwa maamula badanka Koonfurta Soomaaliya oo dhan- ugu yaraan kala badh dalka. Intaas kaddib, Soomaalida iyo ciidamada midowga Afrika ayaa Al-shabaab ka saaray badanka magaalooyinka waa wayn; duqaynta cirka ee Maraykanka iyo hawl-galada Soomaalida iyo ciidamada gaarka ah ee Maraykanka ayaa dilay tobanaan hoggaamiyayaasha mintidiinta.
Balse, Al-shabaab oo haysata ugu yaraan 8, 000 oo dagaalyahan, ayaa weli ku sugan dhulka baadiyaha ah, magaalooyin badana waxa ay ku hayaan go'doon, waxayna qas ku sameeyaan isu socodka wadooyinka waa wayn.
Dookha dagaal ee Al-shabaab waxa uu ahaa waxyaabaha qarxa oo la soo qorsheeyey. Waxa ay isticmaaleen waxyaabaha qarxa ee guryaha lagu farsameeyo 395 weerer sannadkii 2016, kaas oo galaaftay 723 qof dad ah, waxaana ku dhaawacmay 1,100 qof- waxaynna siyaaday 110% marka loo eego sannadkii 2015-kii, taas oo la soo weriyey 265 weerar. Al-shabaab sida oo kale waxa ay kordhiyeen awoodda hubkooda, iyagoo kor u qaaday celcelis ahaan baaxada qaraxyadooda shan kiilo (qiyaastii 11 pounds) ilaa 40 kiilo (qiyaastii 88 pounds) sida oo kale waxaa kordhay waxyaabaha qarxa ee loo adeegsado is-miidaaminta ee gaawaadhida lagu rakibo 100 kiilo ilaa 200 kiilo (qiyaastii 220 ilaa 440 pounds) waxaynna gaareen 800 ilaa 1, 000 kiilo (1, 763 ilaa 2, 205 pounds) intii u dhaxaysay 2015 ilaa 2016.
Soo noqnoqoshada badan iyo awoodda qaraxyada ay isticmaasho Al-shabaab ayaa sare u qaaday dalabaadka waxyaabaha qarxa iyo qaybahooda kala duwan. Halkii xubnaha Shabaab kaga tiirsanaayeen qarax u aasida gadiidka milateriga kuwaas oo dhulka lagu aaso iyo adeegsida madaafiicda, waxay noqdeen kuwa hadda la qabatimay qaraxyada guryaha lagu sameeyo kuwaas oo la bacrimiyo ama badeecadooda laga heli karo suuqa iyagoo iib ah.
Si loo aqoonsado, loonana dagaalamo kuwa miinada sameeya, Soomaaliya waxa ay u baahantahay in ay awooddo oo isticmaasho xogta sirdoon ee goobta danbigu ka dhacay: waxyaabaha qaraxa iyo waxyaabihii ka haray qaraxii, qarxiyihii, waxyaabaha ay ka koobanyihiin, simi-kaararka lagu hadlo, faro ka qaadid iyo DNA.
Balse, in ka badan shan sanno oo aannu helaynay taageero banaanka ah bilowgii sannadkii 2017-kii waxaannu haysanay afar kooxood oo boolis ah kuwaas oo shaqada ka badantahay, kuwaas oo aan haysan waxyaabaha ka saacidaya in baaritaan lagu sameeyo qaraxa kaddib, aan haysan wax laab ah oo lagu baaro danbiga, iyo kaliya hal qalab oo la soo amaahday oo loo isticmaalo moobeelada gacanta ee la soo qabtay.
Dowladda curdinka ee Soomaaliya waxa ay la halgamaysaa weli bixinta mushaharaadka saraakiisha booliska iyo askarta si joogto ah, mana awooddo in ay dhaqaalaheeda ku tababarto, qalabayso kooxda u khaas ah miinooyinka wakhtiyadan dhow. Yaaran baahsan oo ka jirta aaladaha loo isticmaalo kala jarida is-gaarsiinta (Jammer), robotyo, iyo qalabka kale ee difaaca loo isticmaalo waxa ay ka dhigantahay waxa ay la macno tahay in ay dadkani ku hawl-galaan halis naftooda qudhooda. Sirdoonkayagu iyo kooxdayda wax falanqaysaa waxa ay weli ku tiirsanyihiin qalabkii wax lagu baari jiray qarnigii labaatanaad.
Waxaannu ahayn kuwo ku hawl-galaya indho la'aan gabi ahaan ba. Saaxiibadayada beesha caalamka ayaa noo soo bandhigay in ay na siinayaan "caawinaad farsamo" balse, niyadooda wanaagsan darteed waxay naga sii dhigtay kuwo ka sii indho la sidii hore.
Cadaymaha laga soo uruuriyey goobaha qaraxa, waxaa isticmaalay, soona saaray khuburo ajaanib ah, kuwaas oo ula dhaqmay sirdoonkayaga badeeco ahaan, halkii ay ka noqon lahayd hanti la wadaago dagaalkayga ka dhanka ah cadow aannu wada leenahay. Marka banaanka loo saaro [Xogtayada] waa dhif dhif haddiiba la soo celiyo.
Inyar oo ka mid ah baadhitaanka ka dambeeya qaraxa ayaa nala la wadaagaa. Inta badan, wax warbixina oo ku saabsan qaraxa ma maqalno. Taas ayaa keentay, in aannu weli ku xidhanahay asxaabta ajnabiga ah, halkii aannu, annagu, baran lahayn aqoonta iyo xirfadda shaqadana dhinacayaga kaga toosi lahayn. Wadaagista xogtu ma aha wax weyn, hasayeeshee sababo jira awgood, marka ay noqoto qarraxyada lagu soo farsameeyo guryaha taas oo galaafata Soomaali badan ayaa waxa ay u muuqataa arrin aanay ku filnayn keliya beesha caalamka.
Bishii May, Wasiirka Amniga Gudaha ayaa xilsaaray in mudnaan aad u sarraysa la siiyo, lana khalkhaliyo shabakadda qarxiyayaasha iyo kooxaha sameeya. Hay'adda sirdoonka ee heer qaran iyo qaybaha Ammaanka, qaybta aan anigu madax ka ahay ayaa la siiyey masuuliyadda fallaqaynta iyo ka faa'idaysiga cadaymaha laga soo uruuriyey weerarada arggagixisada, samaynta qorshe lagaga hortagaayo kuwa miinooyinka u qaabilsan arggagixisada, lagana hor-tago weerarada.
Waxaannu adkaynay annagoo isku xeernay ammaanka Muqdisho si aannu u hubino isu socodka dagaalyahanada, hubka iyo waxyaabaha qarxa. Waxaannu aqoonsanay miinooyinka badana la isticmaalo qaybahooda kuwaas oo loo soo dhoofiyey ganacsi ahaan iyo hababka aannu u xanimi karno ama aannu u maamuli ahayn helidooda.
Sida oo kale waxaannu kala xiriirnay saaxiibadayda beesha caalamka oo ay ku jiraan Maraykanku, Ingiriiska iyo Qaramada Midoobay tababarada iyo caawinaada farsamooyinka aannan haysan : in ay naga caawiyaan dhisitaanka laab yar, qaybta lagu baaro danbiyada, kiimikada, iyo waxyaabaha khaaska ah ee elegtarooniga ah, isku jirka sirdoon qaran iyo booliska heer federaal ee Soomaliya ee ammaanka booliska helidooda jeel ay uga faa'idaystaan in ay dambiilayaasha ku baaraan, xog qaran iyo awoodda diyaarinta warbixinta. Ma annnu helin wax jawaab ah.
Waxaannu ka codsanay saaxiibadayada beesha caalamka in ay la wadaagaan xogta oo dhan iyo cadaynta ay ka soo heleen qarraxa ee Soomaaliya dowladda heer qaran. Waa se la iska dhego-tiray! Xogta muhiimka ah iyo cadaynga dambiyada lagu galo dalka Soomaaliya weli waxaa loo dhoofiyaa, laguna soo fallanqeeyaa dibedda, taasina waxa ay noo diiidaa annaga fursada in aannu difaacno muwaadiniintayada, kulana xisaabtano kuwa dambigaas galay.
Bishii siddeedaad, waxaan la xiriiray xafiiska F.B.I si ay nooga caawiyaan sida looga hortagi karo waxyaaha qarxa ee la soo farsameeyo kaas oo khatar ku ah Sooomaaliya. Qaybta arggagixisada waxyaabaha qarxa ee F.B.I oo caan ku ah khibradeeda miinooyinka lagu aaso geesaha wadooyinka. Waxaan ka codsaday in aan la kulmo si aannu khatartaa uga wada-hadalno, balse kamaannu helin wax jawaab ah.
Qaraxii loo adeegsaday gaadhiga ee Oct. 14 waxa uu ahaa danbi laga galay dadka Soomaaliyeed iyo danbi laga galay bini- aadantinimada. Balse ma awoodno in aannu helno wax cadayn ah, isticmaalmo sirdoonkayga, iyo kiis lagu la xisaabtamo kuwa ka masuulka ah danbigaas. Weerarada noocaas ah waxaa laga yaabaa in ay sii socdaan- Soomaaliya kaliya maaha, balse sida oo kale dalalka kale ee Shabaab ka hawl-gasho. Waxaannu u baahanahay caawimaad si annu u xaqiijino in aannu u dhicin mar kale xasuuqaas oo kale. Si aynnu taas u samayno waa in aynnaan ka cabsan fashilkeenna dhammaanteen si aynnu isaga difaacno weerarada bahalnimada ah.
Waxa aannu u baahannahay tababbarro badan, qalab heersarreeya iyo in aannu awood u leennahay in aannu dalka gudihiisa ku baadhi karno dambiyada/gaboodyada. Dibedda uma saari karno, lamana wadaagi karno baadhitaannadayada iyo xogaha sirdoonkayaga ba, qandaraaslayaal gaar loo leeyahay oo dheefdoon ah. Waa in aannu helnaa awoodaha lagaga faaiidaysan karo caddaymaha sirdoonka, si aannu dambiilayaasha ugu xukumi karno maxkamadaha dalka iyo sidii aannu u lana nimaadno xeelad-Soomaaliyeed ee la gu jabinayo cadawgan. Waa mid ay nagu leeyihiin dhibbanayaasha Muqdisho.
----------------------
W/Q: Cabdulaahi Maxamed Sanbalooshe, Madaxii hore ee Hay'adda Sirdoonka NISA ee Soomaaliya
W/T: Maxamed Cabdi Maxamed (Tilmaame Guutaale)
